Gà Tè là giống gà cổ xưa của người Việt cổ, hiện nay số lượng giống gà rất ít, gà mang nhiều yếu tố văn hóa con người Việt cổ, giống gà này rất cần được bảo tổn và phát triển
Gà Tè có nguồn gốc tại Việt Nam, gà còn được biết đến với cái tên Gà lùn. Đây là giống gà cổ xưa của người Việt được nuôi thả từ rất lâu. Gà có cùng niên đại với gà chín cựa trong truyền thuyết Việt Nam. Với thân hình thấp, bên cạnh đó gà đẻ rất sai trứng đẻ tè tè đẻ nhiều nên người dân gọi là gà Tè
Gà được phân bố chủ yếu tại các tỉnh miền núi phía Bắc: Phú Thọ; Thanh Hóa, Tuyên Quang, Yên Bái, Hà Nội, Hòa Bình. Người dân tại nơi đây thường nuôi nhỏ lẻ cải thiện bữa ăn trong gia đình. Hiện nay, nhiều người yêu gà cảnh cũng như các nhà khoa học đã đi đến các địa phương có nhiều giống gà này để săn lùng như Tuyên Quang; Yên Bái, Thanh Hóa để sưu tâm và bảo tồn giống gà Tè này khỏi sự tuyệt chủng
Mục lục
Hình thái
– Đặc điểm nổi bật: Ngoại hình đặc trưng là chân thấp lè tè, dáng đi lạch bạch, quản chân (phần xương) rất ngắn chỉ khoảng từ 5 – 7 cm.
– Màu lông: Là loại đa sắc như vàng rơm; vàng đất, hoa mơ, tía mận, nâu đậm, nâu nhạt… ở các cá thể gà mái. Còn ở gà trống cũng là dạng đa sắc nhiều màu; đặc trưng có điểm xuyến ánh biếc ở đuôi, cánh, và phần vai cánh. Mào thuộc mào đơn (dạng mào cờ cổ) với đặc trưng rất riêng có 5 răng cưa màu đỏ tươi, dạng mào tích và mào nụ cũng có nhưng số lượng ít.
– Khối lượng: Gà mới nở nặng khoảng 25 gam/con. Gà tè thuộc dòng gà khai thác trung & dài ngày, khoảng 6 tháng tuổi con trống nặng 1.6 kg; con mái năng 1.3 kg.
Năng suất, sản phẩm
Gà Tè bắt đầu đẻ từ lúc 120 – 150 ngày tuổi, nếu nuôi thả tự nhiên gà sẽ đẻ 3 – 4 lần/năm. Mỗi lần đẻ từ 15 – 18 quả. Thuộc loại gà mắn đẻ và tiêu tốn ít thức ăn. Khối lượng trứng 48 – 48 gam/quả.
Tập quán chọn giống
Trước đây, bà con nông dân thường nuôi nhỏ lẻ cải thiện bữa ăn trong gia đình. Theo kinh nghiệm; bà con thường chọn những con gà mái chân ngắn, dáng lùn, đít xệ; lưng nở… để làm giống sinh sản bởi đẻ nhiều trứng hơn các cá thể khác, tỷ lệ ấp nở cao hơn, nuôi con khéo léo…
Đặc điểm
Ngoại hình đặc trưng nổi bật của giống gà này là chân thấp lè tè; dáng đi lạch bạch, quản chân (phần xương) rất ngắn chỉ khoảng từ 5 – 7 cm. Khối lượng gà mới nở nặng khoảng 25 gam/con. Gà tè thuộc dòng gà khai thác trung & dài ngày, khoảng 6 tháng tuổi con trống nặng 1.6 kg, con mái năng 1.3 kg.
Đa số gà trống màu lông sặc sỡ; một số con đen tuyền có đốm trắng trên đầu, bụng. Màu lông của chúng là loại đa sắc như vàng rơm, vàng đất, hoa mơ; tía mận, nâu đậm, nâu nhạt ở các cá thể gà mái. Còn ở gà trống cũng là dạng đa sắc nhiều màu; đặc trưng có điểm xuyến ánh biếc ở đuôi, cánh, và phần vai cánh. Mào thuộc mào đơn (dạng mào cờ cổ) với đặc trưng rất riêng có 5 răng cưa màu đỏ tươi; dạng mào tích và mào nụ cũng có nhưng số lượng ít.
Gà Tè thuộc loại chân rất ngắn, xương nhỏ, thịt nhiều; thơm ngon. Thịt gà tè ngon, thuộc loại gà nhỏ xương, thịt nhiều; thơm ngậy vị ngon khó mô tả. Trọng lượng gà tè to vừa phải rất phù hợp bữa ăn gia đình của người Việt. Đặc biệt, nếu gà tè nuôi thả tự nhiên sẽ ngon thêm, thịt gà tè được sếp hạng thuộc dòng đặc sản hiếm có khó tìm.
Theo kinh nghiệm; nông dân thường chọn những con gà mái chân ngắn, dáng lùn; đít xệ, lưng nở để làm giống sinh sản bởi đẻ nhiều trứng hơn các cá thể khác, tỷ lệ ấp nở cao hơn, nuôi con khéo léo. Gà Tè bắt đầu đẻ từ lúc 120 – 150 ngày tuổi; nếu nuôi thả tự nhiên gà sẽ đẻ 3 – 4 lần/năm. Mỗi lần đẻ từ 15 – 18 quả. Thuộc loại gà mắn đẻ và tiêu tốn ít thức ăn. Khối lượng trứng 48 – 48 gam/quả. Lượng trứng cao 80-120 quả/mái (nếu nuôi nhốt không cho ấp), nuôi con khéo, kiếm ăn giỏi nhưng giống gà Lùn đang bị mai một.
Thực trạng
Hiện tại giống gà này rất quý không chỉ về giống; giá trị dinh dưỡng vốn có, gà tè còn mang cả yếu tố văn hóa người Việt cổ, giống gà này rất cần được bảo tồn và phát triển. Gà Tè, hay có tên gọi khác là Gà Lùn là giống gà quý; gà cổ xưa của người Việt cổ. Vì công tác tổ chức bảo tồn giống chưa được quan tâm, việc lai tạo giống hiện nay trong dân tự phát và theo kinh nghiệm là chủ yếu do đó giống gà tè thuần chủng trước kia theo thời gian bị lai tạp với nhiều giống gà khác nhau, số gà tè thuần chủng còn rất ít. Với số giống còn lại, gà Tè cũng đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng nếu không có biện pháp bảo tồn bởi giống gà này hiện đã bị lai tạp với nhiều dòng gà công nghiệp khác.
